Ardense wintertradities
22
dec
2016
Door Pascale Ghislain 22 december 2016 Categorieën Geschiedenis, Mijn Ardennen, Natuur Geen commentaar
[Update december 2019 ]
Waar brengt u de feestdagen door? Thuis of in een gezellig vakantiehuis in de Ardennen? Wij hebben de echte Ardense wintertradities voor u op een rijtje gezet. Van Sinterklaas tot de kerstman, van de cougnou, de bûche, de boudin tot de kerstboom… Ontdek ze hier!
Elk Europees land heeft zijn eigen tradities. Sommige verschillen, sommige zijn hetzelfde, en de meeste hebben een historische, religieuze of mythologische achtergrond. Ze blijven in leven ook al zijn we hun geschiedenis vaak al lang vergeten.
Bij de kerstperiode horen de woorden « bestand », « vrede » en « wapenstilstand ». Al sinds de middeleeuwen waren gebaren van samen delen rond kerstmis de regel. De kok zorgde voor wat extra eten en de eerste arme die langskwam kreeg zijn deel. Dit noemde men « la part à Dieu ».
De winterzonnewende begint op 21 december en nodigt uit tot rust en samenkomst. Dit is het seizoen van de sneeuwvlokken, die ook wel de « mouches d’Ardenne » of Ardense vliegjes genoemd worden. In harmonie met de natuur namen onze voorouders, voornamelijk boeren, een adempauze. De dagen zijn korter. Toen de elektriciteit nog niet bestond kwam men samen rondom het warme en gezellige haardvuur en deelde men elkaars belevenissen. Tijdens de lange avonden zonder tv of internet vertelde men verhalen, de Ardense legendes.
Kersttaarten en goede voorspellingen
Voor onze voorouders was het eten van een dessert een grote uitzondering. Het stond synoniem voor luxe en was gemaakt van duurdere ingrediënten. Het kerstdiner luidde het einde van het vasten voor kerst in (advent). En onze kersttaart bij uitstek, de « bûche de Noël » (kerststronk) herinnert aan een geloof van vroeger. De gewoonte was om tijdens de eindejaarsfeesten de toekomst te voorspellen.
In Bastogne, tijdens de Foire aux Noix in december, verklaarden arme jonge mensen de liefde aan hun favoriete dames door hen walnoten cadeau te doen. Maar terug naar de lekkernijen: de « cougnou » is een Ardense kerstspecialiteit. Dit langgerekte broodje met twee ronde uiteinden stelt een in doeken gewikkelde baby voor, waarschijnlijk het kindje Jezus. De cougnous werden op verschillende manieren versierd. In Marche-en-Famenne bijvoorbeeld, deden ze grote brokken suiker in het deeg.
De traditie van de kerstboom
Zeer aanwezig vandaag de dag in onze huizen is de kerstboom. De traditie om met kerst een boom te zetten bestaat nog niet zo lang in de Ardennen en in West-Europa.
Aan het begin van de 16e eeuw begon met ermee in de Elzas. De boom moest de zonde van Adam aanroeren en werd versierd met appels en hosties. Vervolgens ontwikkelt de gewoonte zich in de Germaanse landen waaronder de Duitse burgerij. Emigranten namen deze traditie mee naar de Angelsaksische wereld in de 19e eeuw. De altijd groene kerstboom symboliseert het eeuwige leven. Appels werden later kerstballen.
In België waren het de Duitse soldaten van de oorlog 14-18 die de sfeer van kerstavond wilde creëren in het bezette land. De traditie van de kerstboom werd na de oorlog doorgezet omdat deze gewoonte (naar men dacht) afkomstig was van de geallieerde troepen en niet van de vijand.
De Amerikaanse troepen wilden zich in de winter van ’44 moed inspreken en zorgden zo goed als ze konden voor een kerstdecor en een kersttafel. Typisch voor de Germaanse landen tijdens advent (vier weken voor kerstmis) en zeer recent bij ons: de kerstmarkten die u in kerstsferen brengen en alles bieden om uw kerstmis voor te bereiden.
Ardense legendes
Op kerstavond spreken de dieren in de Ardennen met elkaar. Maar wee je gebeente als je hun conversatie wilt afluisteren. Een stoutmoedige en hele nieuwsgierige boer verstopte zich op kerstavond in de stal en vernam van één van zijn runderen dat hij de volgende dag zou sterven. De boer werd kwaad en wilde het rund slaan met zijn bijl maar een onzichtbare hand keerde zich tegen hem. De boer kreeg de bijl vol tegen zijn voorhoofd. In de Ardense legendes heeft het rund de gave om de toekomst te voorspellen.
Licht, vuur of vuurwerk
In deze tijd van het jaar zijn de dagen kort en is er weinig daglicht. De christenen hebben de langste nacht van het jaar gekozen om de geboorte van Christus te vieren waarna de dagen alleen maar langer worden. Het woord « Noël » komt van het Latijn natalis dies wat « geboortedag » betekent. Talrijke lichtfeesten uit de Oudheid gingen aan dit christenfeest vooraf, zoals de verering van zonnegod Mithra.
Van Sinterklaas naar de kerstman
Vroeger was in de Ardense tradities Sinterklaas veel belangrijker dan de kerstman. 6 december was de dag van de kinderen en de cadeautjes. Zijn nakomeling, de kerstman, had moeite om de bevolking voor zich te winnen, net zoals de kerstboom. En dat is niet altijd gekoppeld aan het katholicisme. In Spanje brengen de Driekoningen cadeaus mee voor de kinderen. De toewijding aan St Nicolaas, bisschop van Turkije, is zeer oud in de Ardennen.
Op 6 januari met Driekoningen koopt men in veel Ardense gezinnen een « galette de roi », een soort amandeltaart van bladerdeeg. Wie in zijn stuk taart het stenen figuurtje heeft is die dag de koning of de koningin en mag de gouden kroon dragen.
Seizoensgerechten
De Ardenner is van oudsher gewend geweest om te eten wat er in dat seizoen te krijgen viel. Voor de feestmaaltijden voegde men naar budget wat luxere ingrediënten toe. Voor kerstmis was het gebruik om één van de mestvarkens te slachten. De « boudin de Noël » (bloedworst) werd met vrienden en familie gedeeld.
De echte Ardenner mist nooit de nachtmis in de kerk en na afloop komt men samen om de « boudin de Noël » te proeven met een glas wijn of glaasje pécket (streeklikeur).