De grote vreugdevuren, een oude Ardense traditie

(Update februari 2020)

Je ziet ze hier overal langs de weg, borden met een datum: 18/03 « Grand feu » à Malvoisin; 24/03 « Grand feu » à Ambly… en ga zo maar door. De « Grands feux » of grote vreugde- of lentevuren zijn er in vrijwel elk Ardens dorpje. Maar waarom? Waar komt deze traditie vandaan? Wij zochten het voor u uit !   

De vreugdevuren zijn een stevig gewortelde traditie in de Waalse plattelandsfolklore. Ze staan symbool voor zuivering en de terugkeer van het licht en de lente. Jaarlijks bouwen de Walen net buiten het dorp met veel ijver de brandstapel op van kerstbomen en oud hout. En ze staan met diezelfde ijver met een drankje en een hapje gezellig rond het vuur als het uur U van aansteken is aangestreken. Het feest is op zijn hoogtepunt als de pop op de top van de stapel vlam vat. Hiermee wordt de winter achtergelaten en breken de mooie dagen aan.

© Alain Evrard

Een kwestie van seizoenen

In onze streek worden de « grands feux » aan het einde van de winter gehouden. Het vuur symboliseert in dit geval de overgang van de donkere en sombere dagen naar de komst van meer daglicht, van het winterse gesloten leven naar het actieve leven. Ongeduldig wacht men tijdens de lange en koude winteravonden, waar het leven zich in slow motion afspeelt, op de komst van de lente. Oorspronkelijk vonden deze evenementen bijna overal plaats op de eerste zondag na de vastentijd. Tegenwoordig zijn de data verspreid over de hele maand februari, maart en zelfs april.

© Alain Evrard

Sommige grote vuren binden zich aan andere seizoensgebonden tradities. Neem bijvoorbeeld « les feux de la Saint-Jean » op 24 juni tijdens de zomerzonnewende. De oorsprong van dit feest gaat terug in de tijd tot het heidens aanbidden van de zon. Dit geloof werd vervolgens gekerstend en herinnert aan de geboorte van Johannes de Doper. In Mons gaan er optochten door de stad tot aan de brandstapel op het Place Nervienne. « Les feux de la Saint-Jean » zijn dankzij diverse animaties een waar cultureel festival geworden.

Een ander voorbeeld zijn « les feux de la Saint-Martin » op 10 november die voor de boeren het einde van hun werkzaamheden op het land inluidden. Tijdens deze feesten wordt de stad Malmedy verdeeld (tegenwoordig fictief) en strijden de bewoners van drie stadswijken om de hoogste brandstapel ter ere van de Sint.

De kerststronk, een echt traditioneel Belgisch kerstdessert, staat synoniem voor de overwinning van het licht in de nacht. Vroeger verzamelden de boeren de as van hun haardvuren en strooiden ze uit over hun land. Zo werd de grond vruchtbaar.

© FTLB/ P. Willems

Het kwaad verbranden voor de komst van de mooie dagen

Al eeuwen lang wekt het lentevuur oude legendes op. Een van de bekendste is de executie van de heksen (lees ons artikel over hekserij!) die verantwoordelijk werden gehouden voor het ongeluk van de mens. Tegenwoordig wordt er enkele dagen voor het evenement nog altijd door de dorpsbewoners een lappenpop in elkaar geknutseld die het kwaad verpersoonlijkt en op de top van de brandstapel wordt gehesen.

Op de avond van het feest, waar verkleedkleren en polonaises overheersen, komt iedereen samen om de winter vaarwel te zeggen. Iedereen hoopt op de snelle komst van de kleuren en geuren van de lente.

© Alain Evrard

Een getuigenis van Albert Xhignesse over het verloop van het lentevuur van Aisne (Durbuy)

Op de vooravond van de vastentijd, op vette dinsdag (mardi gras), maakten we een eerste vuur op het dorpsplein met een paar takkenbossens, hooguit twintig, die de jongeren uit het dorp hadden verzameld. Dit heette (in het Waals) « hirèye ». Alle jongeren deden mee (…) En iedereen vermaakte zich, maakte grapjes en probeerde zich met houtskool te schminken. (…).  

Op de zondag van de vastentijd was er het echte grote vuur. De hele week ervoor kwamen de dorpsjongeren met een karretje langs de deuren om hout te verzamelen. Ze reden rond en schreeuwden « Un grand feu pour les amoureux » (een groot vuur voor de verliefde koppels).

Het aansteken van het vuur

In veel gehuchten is het de traditie dat het laatst getrouwde koppel het vuur aansteekt. Zo wordt hen het hele komende jaar veel geluk gewenst. Dit gebruik komt vast en zeker van een ritueel in verband met de vruchtbaarheid en vernieuwing.

© Alain Evrard

Zijn er geen pas getrouwde stellen dan krijgen de nieuwste inwoners, de verantwoordelijke van de jeugdbeweging, de burgemeester of een andere persoonlijkheid uit het dorp de eer om het vuur aan te steken. Vervolgens moeten ze zich schminken met een zwartgekleurde kurk.

Geloof en bijgeloof

Legendes over de grote vuren dateren van lang geleden. Eén van hen vertelt dat het waarnemen van 7 vuren tegelijkertijd een voorwendsel is voor geluk en voorspoed in het komende jaar. Zodoende organiseert men vandaag de dag in Bouge, in de provincie Namen, nog altijd zoiets dergelijks.

Een ander gebruik is het springen over een verzwakt vuur. Dit zou buikpijn moeten voorkomen.

Ten slotte: een groot vuur werd vroeger meestal op een hoog gelegen punt geplaatst, vaak op een oude heilige plaats, zodat het vuur van verre duidelijk te zien was.

© FTLB/ L. Aprosio

Bibliografie

• Bodelet Jean-Michel, « Le grand feu, tradition immuable », in L’Avenir, 16 février 2011.
• Les « Hèyeûs d’Sov’nis », Histoire et traditions de nos vallées, t.II, Liège, éditions Dricot, 1997, p. 237-238.
• http://nassogne.blogs.sudinfo.be/
• Rousseau Félix, Président de la Commission namuroise du folklore, Les grands feux, consultable sur le site  http://connaitrelawallonie.wallonie.be/sites/wallonie/files/les_grands_feux_par_felix_rousseau.pdf.
• Tromme Charlotte, « Les grands feux », in Glain et Salm Haute Ardenne, numéro 70, mai 2013, p. 83-85.